WAAROM MANNEN ONLINE STOM DOEN

Joseph Edward Southall, Changing The Letter (1908)

Onlangs verscheen er een terloopse mening op mijn radar: een jonge vrouw stelde op Twitter dat het een red flag is als mannen het woord "wijf" in de mond nemen*. Met een slordige 1200 likes op twee dagen tijd, lijkt het erop dat deze mening er eentje is die door velen gedeeld wordt. De reacties zouden je echter het tegendeel doen besluiten. Je kan deze tekst hier beluisteren: klik.

Tal van mannen maakten namelijk van de gelegenheid gebruik om het volgende te doen. 

1. De original poster uitschelden met 'kutwijf" of "dom wijf";
2. Aankondigen dat zij dit woord zelf graag gebruiken, door een (al dan niet onoprechte) "sorry!" te antwoorden;
3. De oorsprong van het woord retconnen (wist je dat het tegenwoordig een leenwoord van het Engels zou zijn?); en
4. Besluiten dat het geen negatief woord is, maar neutraal of affectief (maar zie deze bijdrage als connotatie je wél iets kan schelen)

Een dag later tweette een andere jonge vrouw dat ze tijdens haar studentenjob als poetshulp opmerkte dat hoogopgeleiden iets te arrogant deden tegen poetshulpen, naar haar smaak*. Hetzelfde fenomeen deed zich voor; op een dag tijd werd deze mening meer dan 1800 keer geliket en, zodoende, wellicht door veel mensen gedeeld -- maar de ene na de andere man uitte wederom zijn onvrede. Dit keer speelden de reacties zich af op het volgende spanningsveld.

1. Vaststellen dat OP zichzelf (onterecht) een slachtofferrol toedeelt;
2. Besluiten dat OP haar ervaringen verzint;
3. Verduidelijken dat "niet alle hoogopgeleiden" zo zijn, of meedelen dat zij zelf niet zo zijn;
4. Stellen dat zulk gedrag niets te maken heeft met opleidingsniveau;
5. Laten weten dat deze mening niet relevant is, of hun schoffeert op een persoonlijk niveau -- genre "bedankt voor de veralgemening, zeg!"

Het deed me denken aan wat ik onlangs schreef over safe spaces. Gesprekken tussen vrouwen (en enkel vrouwen) lijken mannen soms te verontrusten. Teneinde een beweegreden op het spoor te komen, hing ik daar de volgende gedachtengang aan vast: "misschien zal (een man) te horen krijgen dat mannen in sommige gevallen wel degelijk daders zijn (stel je voor!) en zal hij niet kunnen zeggen dat dat "niet alle mannen" zijn. Stel. Je. Voor! Een inhoudelijke discussie waar het over de essentie kan gaan, los van andermans gevoeligheden!". In dit geval ging het uiteraard niet om een gesprek tussen vrouwen, maar om opmerkingen, ervaringen, gedachten of anekdotes die openbaar gepost werden. Eender wie kon er dus op reageren. Het is echter opvallend en fascinerend om te zien dat het voornamelijk mannen zijn die zich geroepen voelden om zich (negatief, afwijzend, geringschattend) te uiten -- net zoals het vaak ook mannen zijn die hun mening achterlaten onder HLN-artikels. Hoe komt dat? 

Mannen spreken en vrouwen tateren

"any female born after 1993 can’t cook… all they know is mcdonald’s, charge they phone, twerk, be bisexual, eat hot chip & lie" (Aristoteles, waarschijnlijk)

Het is een hardnekkig stereotype dat vrouwen altijd aan het woord zijn. Altijd aan het tateren. Dit ongunstige beeld van vrouwen werd reeds geschetst door Aristoteles, die schreef dat vrouwen vaker dan mannen klagen, jaloers zijn, en liegen. Zulke negatieve percepties over de spreekgewoonten van vrouwen leven ook vandaag voort: als ze niet eindeloos over koetjes en kalfjes staan te palaveren, zijn de vrouwen wel over elkaar aan het roddelen, of achter elkaars rug geruchten en leugens aan het verspreiden. Het lijkt erop dat informele communicatie onder vrouwen in het algemeen vaak geplaatst wordt onder de noemers "liegen" en "roddelen". Ter illustratie van dat tweede: in dit stuk verkent Silvia Federici de betekenisevolutie van het woord "gossip" zelve, en besluit ze dat de denotatie afgleed van "vriendschap onder vrouwen" tot "roddelen". Deze evolutie vond gelijktijdig plaats met de overgang van de late Middeleeuwen (wanneer vrouwen relatief veel vrijheden genoten) naar de zestiende eeuw (wanneer de rol van vrouwen en echtgenoten steeds meer geassocieerd werd met gehoorzaamheid aan de echtgenoot, de kerk, het recht). Het woord verraadt tegenwoordig dus een uitgesproken negatieve kijk op gesprekken tussen vrouwen. Onthoud: als vrouwen samenkomen om te babbelen, is dat gevaarlijk, en stom! Zijn gesprekken onder vrouwen dan inherent schadelijk of onbelangrijk? Welnee. Als vrouwen nooit onderling hadden kunnen praten over de zaken die hen aanbelangen, waren we nooit de gedeelde ervaringen op het spoor gekomen die de #MeToo-beweging van brandstof hebben voorzien**. Misschien waren dergelijke gesprekken dan toch schadelijk, maar dan in het bijzonder voor het status quo waarbij mannen in machtsposities ongestoord vrouwen konden misbruiken. Het lijkt er dus op dat we communicatie onder vrouwen, en, zodoende, solidariteit en de uitwisseling van perspectieven en ervaringen, al eeuwenlang geringschatten, wellicht voor een deel omdat die uitwisseling het patriarchaat bedreigt. 

                Hoe kan ik dat zomaar stellen, joh? Ik ben blij dat je 't vraagt! Je komt het patriarchaat op het spoor wanneer je structurele verschillen opmerkt in de maatschappij, waarbij vrouwen bekritiseerd worden als ze datgene doen dat neutraal of zelfs positief wordt ingeschat wanneer mannen het doen. Wanneer mannen onderling praten, wordt dat zelden herleid tot "roddelen". Het is gewoon "spreken". Alsof mannen simpelweg niet roddelen. Wanneer vrouwen met elkaar praten, is wat ze zeggen bijna per definitie ofwel onbelangrijk, ofwel misleidend. Wat het ook moge zijn: ze zouden zich er beter gewoon niet mee bezig houden, en in de plaats gewoon zwijgen. Zeker als ze het willen hebben over wangedrag door mannen, of anderszins iets (vaagweg) negatiefs aankaarten dat mannen mogelijks zouden kunnen doen. Sois belle et tais-toi, en zo. 

"Some people think little girls should be seen and not heard. But I think: OH! BONDAGE! UP YOURS!"  (Poly Styrene van X-Ray Spex, 1977)

Praten vrouwen meer dan mannen?

Question for the culture: praten vrouwen in het algemeen meer dan mannen? Sociolinguïst Deborah Tannen zegt "ja". Of, meer bepaald: "ja, maar": vrouwen maken inderdaad vaker dan mannen gebruik van gesprekken om hun vriendschappen en interpersoonlijke relaties vorm te geven. Op de werkvloer en tijdens vergaderingen, echter, zijn het vooral de mannen die het woord nemen. Ik noteer: vrouwen praten veelal thuis, mannen in de publieke ruimte. Op die werkvloer spreken mannen voorts niet alleen vaker, maar meestal ook langer. Dat is gebleken uit een studie van Eakins en Eakins waarbij zeven faculteitsvergaderingen opgenomen en geanalyseerd werden. Mannen onderbraken vaker én spraken langer, tot op het punt dat het langste dat een vrouw in een keer aan het woord was, nog steeds in zijn geheel korter was dan de kortste spreek-beurt van een man. Ook de spreekstijlen van mannen en vrouwen verschillen drastisch, en hier komen we opnieuw het patriarchaat op het spoor: vrouwen die zich gedragen "als een man" en de mannelijke interactiestijl imiteren (denk: grapjes maken, schelden, slang gebruiken, praten over wedijver en agressie), worden doorgaans negatief beoordeeld, en negatiever dan wanneer een man een spreekstijl heeft die eerder aanleunt bij wat vrouwen doen (denk: zachter spreken, wat ze zeggen voorzichtiger formuleren, cf. Deborah Tannen, naar onderzoek van Susan Case). Bovendien worden vrouwen door zowel mannen als vrouwen gezien als minder competent wanneer ze langer aan het woord zijn, of vaker het woord nemen. 

                Zou het eventueel kunnen dat we gesprekken onder mannen hoger inschatten dan gesprekken onder vrouwen omdat we het eerste overal tegenkomen, van de boardroom tot de imageboard, terwijl het tweede zich afspeelt in de private sfeer, onder de radar vliegt, en zodoende een ~mythische status verkregen heeft doorheen de tijd? Bestaan gesprekken onder vrouwen eigenlijk wel? Het is zoals de eenhoorn, maar dan als je je de eenhoorn zou inbeelden als een lelijk hoopje ellende. Omdat je 'm niet kent, weet je wel. Dus je kan 'm net zo goed geringschatten.

Sue, wat is de essentie in godsnaam?

Wat heeft dit allemaal te maken met tweets door jonge vrouwen? Het verschil tussen het soort gesprekken dat mannen en vrouwen offline aangaan (privé versus publiek) is ook online merkbaar; vrouwen geven aan meer privégesprekken te voeren, terwijl mannen zeggen dat ze veleer deelnemen aan openbare gesprekken en discussies. In zulke online discussies, dan, zijn de bijdragen van mannen frequenter en veelal langer. Een en ander zou je doen besluiten dat analoge genderverschillen een digitale evenknie hebben, en je hebt het bij het rechte eind. Ik hypothetiseer voorts dat de ballon van de genderverschillen ook opgaat wat betreft zelf-selectie bij gesprekken, zijnde de neiging om ongevraagd iets toe te voegen aan hetgeen gezegd wordt. Het besef dat vrouwen zich minder vaak competent voelen om iets bij te dragen dan mannen (ongeacht hun palmares) is er geen nieuw: het is de reden waarom het zo moeilijk blijkt om vrouwelijke experts uit te nodigen als studiogasten op de televisie. Het lijkt me niet zo vergezocht dat mannen zich ook online vaker vaardig voelen om over een verscheidenheid aan thema's te praten. 

                Als het inderdaad zo is dat mannen het dus meer gewoon zijn dan vrouwen om (1) publiek het woord te nemen; (2) daarbij eerder een assertieve stijl te hanteren; en (3) vaker en langer te spreken omdat ze (4) zich weinig vragen stellen bij hun competentieniveau om een gesprek te voeren over eender welk topic, is het niet vreemd dat we voornamelijk mannen zich zien moeien met hetgeen een jonge vrouw online plaatst.

*Ik heb de meningen geparafraseerd, aangezien het laatste dat ik wil is om meer m.i. al te scherpe reacties naar de vrouwen in kwestie te sturen. Als je dit leest en je voelt je geroepen om te weten waarover het precies gaat: gewoon je ogen openhouden. Het lijkt er namelijk niet op dat deze situaties zo uniek of eenmalig zijn! Go forth, my children, en ervaar de wereld. 

** Voorts hebben zulke gesprekken ook doorheen de geschiedenis hun meerwaarde gehad. Ik kon erover uitwijden, maar je wou toch niet dat deze tekst nog langer was!?